Οι προστάτες των θαλασσινών (από τον Ποσειδώνα στο Φωκά και το Νικόλαο)

24grammata.com/ λαογραφία

O ‘Αγιος Φωκάς και  όχι ο Άγιος Νικόλαος είναι ο πρώτος Xριστιανός προστάτης των θαλασσινών

γράφει ο Γιώργος Δαμιανός (περιοδικό Σκάφος)

Θάλασσα τους θαλασσινούς μη τους θαλασσοδέρνεις

Θαλασσάκι μου και φέρε το παιδάκι μου…

5000 χρόνια (ίσως και περισσότερα) το ίδιο νόημα, με άλλες λέξεις, άλλο μέτρο, άλλη σύνταξη.Η μάνα του ναυτικού, πάντα, προσπαθούσε να δαμάσει το φόβο της, είτε το έλεγε στον Ποσειδώνα είτε στον Δελφίνιο Απόλλωνα, είτε στον Τρίτωνα, είτε στον Πρωτέα, είτε στους Διόσκουρους, είτε στον Άγιο Φωκά, είτε στον Άγιο Νικόλαο. Τα πρόσωπα άλλαζαν, ο φόβος πάντα ίδιος. Λύτρωναν οι θεοί των Αρχαίων ή οι Άγιοι των Χριστιανών, λύτρωναν και απάλλαζαν τους ανθρώπους από τους φόβους του, τους χάριζαν, δηλαδή, την ελευθερία τους, έστω και προσωρινά.

ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ

Γιος του κρόνου και της Ρέας, αδελφός του Δία και του Άδη. Εθεωρείτο κύριος της θάλασσας και όλων των φαινομένων της. Πίστευαν ότι προστάτευε τους ναυτικούς και τους ψαράδες. Με την τρίαινα του προκαλούσε αλλά και ημέρευε τις θύελλες. Κατοικούσε σε ολόχρυσο ανάκτορο στο βυθό της θάλασσας (στις Αιγές). Σύμβολα του ήταν η τρίαινα, το δελφίνι, το άλογο, το πεύκο (απ΄αυτό, συνήθως, κατασκεύαζαν τα πλοία).

ΤΡΙΤΩΝ

Γιος του Κρόνου και της Αμφιτρίτης. Είχε σώμα ανθρώπινο, το οποίο κατέληγε σε ουρά ιχθύος. Τον φαντάζονταν, επίσης, με δόντια θηρίου, με βράγχια κάτω από τα αυτιά και με ανθρωπινη μύτη. Άλλες φορές τον φαντάζονταν με δύο ουρές ιχθύος ( Ιχθυοκένταυρος) ή με δύο πόδια αλόγου (Κενταυροτρίτων

ΠΡΩΤΕΥΣ

Ο αγαθός Θαλάσσιος θεός. Γιός του Ωκεανού και της Θέτιδας. Επέβλεπε τις φώκιες και τα άλλα θαλάσσια ζώα του Ποσειδώνα , αναφέρεται στην Οδύσσεια (δ,349).

ΑΠΟΛΛΩΝ

Γιος του Δία και της Λητούς. Δίδυμος αδελφός της Άρτεμης. Οι Αρχαίοι αποκαλούσαν (ανάμεσα στα πολλά επίθετα) τον Απόλλωνα ως Δελφίνιο ή Δελφίδιο και τον λάτρευαν ως προστάτη της θαλασσοπλοίας. Ιερό του Δελφίνιου Απόλλωνα υπήρχε στην Κρήτη, στη Χαλκίδα, στην Αθήνα, στη Μίλητο, στη…Μασσαλία.

ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΙ (Διος + κούροι = γιοι του Δία.)

Ο Kάστορας και ο Πολυδεύκης ήταν δίδυμοι γιοι του Δία και της Λήδας, αδελφοί της Ελένης και της Κλυταιμήστρας. Τους λάτρευαν ως προστάτες όλων των αγωνισμάτων, ιδίως των ιππικών και της πυγμαχίας. Τους θεωρούσαν, επίσης, ως προστάτες της ναυσιπολοϊα

ΑΓΙΟΣ ΦΩΚΑΣ

Καταγόταν από τη Σινώπη του Πόντου. Η μνήμη του τιμάται 22 Σεπτεμβρίου. Λατρεύτηκε ως προστάτης των θαλασσινών τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, αλλά (ποιός ξέρει γιατί;) αντικαταστάθηκε από τον ¨Αγιο Νικόλαο. Σύμφωνα με τη λαική παράδοση κοίταζε πάντα από την πλώρη κατά που είναι οι ξέρες, διόρθωνε τα πανιά των καραβιών και ξυπνούσε τον καπετάνιο, αν είχε αποκοιμηθεί στο τιμόνι, ενώ κινδύνευε το πλοίο. Μία από τις ελάχιστες επιγραφές βρίσκεται σκαλισμένη σε ένα μικρό όρμο της Σύρου: « Κ(υρι)ε κ(αι) αγιε Φωκα σοσο(ν) το (πλ)οιον Μαρίαν» ( Κ.Ρωμαίου, «κοντά στις ρίζες», εκδ.εστία). Ναούς του Αγίου (συνήθως μικρους και ξεχασμένους, αλλά πάντα παραθαλάσσιους) βρίσκουμε στην Τήνο, στη Λέσβο, στην Τήνο, στην Κω και αλλού. Στην περιοχή των Ελληνοφώνων χωριών του Salento, στη Νότια Ιταλία, υπάρχει ένα μικρό παραθαλάσσιο χωριό με την ονομασία : San foca, ενώ ο Άγιος είναι άγνωστος στους Καθολικούς

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ( περ. 250 – 330)

Επίσκοπος Μύρων – Kiλίκιας (περιοχή της Μ. Ασίας, βόρεια της Κύπρου). Το σκήνωμα Tου βρίσκεται στο Bari της Ιταλίας (πολιούχος της πόλης). Καθιερώθηκε ως προστάτης των θαλασσινών τους Mεσαίους Βυζαντινούς χρόνους παίρνοντας τα σκήπτρα από τον Άγιο Φωκά. Από τα βιογραφικά του στοιχεία δεν βρίσκουμε καμία ιδιαίτερη σχέση του Αγίου με τη θάλασσα. Αναφέρεται μόνο ότι, όταν ταξίδευε από την Αίγυπτο στα Ιεροσόλυμα, ο εωσφόρος σήκωσε μεγάλη τρικυμία και, ενώ όλοι περίμεναν να καταποντιστούν, μονάχα ο Άγιος Νικόλαος προσευχόταν άτρομος και κατάφερε να νικήσει τον Σατανά και να γαληνέψει τη θάλασσα.

Ο λαός μας, όμως, είχε ανάγκη να πιστέψει, να αντικαταστήσει τις παλαιές θεότητες και απέδωσε υπερβολικές ιδιότητες στον Άγιο που δεν ταυτίζονται με την προσωπική του ζωή. Θεωρήθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, ότι εκείνος πρώτος ανακάλυψε το τιμόνι (;!). Πάντα πρόθυμος να εγκαταλείψει τον Παράδεισο (σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση) και να συμπαρασταθεί σε οποιονδήποτε τον επικαλείται. Πιστεύεται ότι έχει ειδική εξουσία όχι μόνο πάνω στη θάλασσα αλλά και πάνω στους ανέμους και τη βροχή « του Αγίου Νικολάου, που είναι της γης και του πελάου». Ο ευσεβής ναυτικός άναβε πάντα ένα κερί στον Άγιο πριν ξεκινήσει, για το καλό ταξίδι και ένα με την επιστροφή για τον καλό γυρισμό. Κομμάτι άρτου από την Αρτοκλασία που γίνεται στη γιορτή του Αγίου Νικολάου, καθώς και κόλλυβα διαβασμένα υπήρχαν πάντα στην καμπίνα του καπετάνιου μαζί με την εικόνα του. Αν τους έπιανε τρικυμία, σκορπούσαν στη θάλασσα λίγα κόλλυβα ή κομμάτι από τον άρτο και αυτή ημέρευε ( ή έτσι ήθελαν να πιστεύουν).

Στη Θράκη βούταγαν στη φουρτουνιασμένη θάλασσα και την ίδια την εικόνα του Αγίου για να κοπάσει (σύνδεση με τα αρχαία «πλυντήρια», αλλά και με το χριστιανικό έθιμο των Θεοφανίων)

Τέλος, είναι άπειρα τα καραβάκια (αφιερώματα θαλασσινών που κινδύνεψαν) που έχουν προσφερθεί στον Άγιο Νικόλαο και κρέμονται μπροστά από την εικόνα Του.

Υπήρχε, πάντοτε, στην καμπίνα του καπετάνιου κεράκι που είχαν πάρει από τον Επιτάφιο και το άναβαν για να κοπάσει το κύμα.